Hayz ( aybaşı ) və Nifas (doğuşdan gələn qan) Bəhsi

    Hayz müddətinin ən azı üç gün, ən çoxu on gündür. Ni­fas müddətinin aşa­­­ğı həddi yoxdur. Nə vaxt qan kəsilsə, qü­sl alıb namaz qılmaq və oruc tut­­maq lazımdır. Ən çoxu qırx gün­dür. Əgər hayz qanı üç gündən tez kə­sil­sə, hayz zənn edib namazını qılmayan qəza edər. Qüsl lazım olmaz. Əgər üç gün tamam olduqda kəsilsə, qüsl alıb vaxt namazını qı­lar. On gün ta­mam ol­­duqda, kəsilsə də, kəsilməsə də, qüsl alıb namazını qılar. Nifasın qırx gü­nü tamam olduqda, qüsl edər, qan kəsilsə də, kəsilməsə də qılar. Hayz və ni­fas gün­lə­rində istər sarı, istər bulanıq olsun, hər cür axıntı qan hök­­mün­dədir.

    Hayzın on günü və ya nifasın qırx günü ərzində, bir-iki gün qan gəl­mə­sə, kə­sildiyini sanaraq, qüsl alıb orucunu tu­tan, sonra yenə bu müddət ər­zin­də qan gəlsə, o orucları qə­za etməlidir. Kəsildikdə yenə qüsl almaq la­zım­dır. Əgər adə­tindən əvvəl kəsilsə, lakin üç gün keçmiş olsa, qüsl edib na­­maz qıl­­maq lazımdır. Lakin adət müddəti bitməyənə qədər əri ilə cima (cinsi əla­qə) edə bilməz. Nifas da belədir. Əgər adət müddətindən sonra, la­kin on gün və ya daha az gün ər­zin­də kəsilsə, hamısı hayz sayılır. Əgər on gün tamam ol­­duq­­dan sonra kəsilməsə, adətindən sonrakı günlər hayz sa­yıl­mır, o gün­lə­rin na­mazları qəza edilməlidir. Nifasın qırx gü­nü də hayzın on gü­nü ki­mi­dir.

    Ramazanda dan yeri ağardıqdan sonra bir qadında hayz və nifas kə­sil­sə, o gün yeyib içməkdən özünü saxlamalıdır. La­kin həmin gün oruc sa­yıl­mır. Qəza etmək lazımdır. Əgər dan yeri ağardıqdan sonra qan gəlsə, əsr namazından sonra gör­sə belə, o gün gizli yeyib içməlidir. Ümu­miy­yət­lə, bir qa­dın­dan qan gəlsə, namaz və orucu saxlamalıdır. Əgər bu qan üç gün olmadan kəsilərsə, namazın son vaxtına qədər göz­ləməli, qan gəlsə, na­­maz qılmamalı, gəlməsə dəstəmaz alıb namazını qılmalıdır. Əgər yenə də qan gəlsə, namazı sax­lamalıdır. Bu dəfə də qan kəsilsə, namazın son vax­tına ki­mi gözləməli, gəlməzsə, dəstəmaz alıb namazını qılma­lı­dır. Üç gü­nə kimi belə davam etsə, qüsl lazım deyil, yalnız dəs­təmaz kifayət edər. Qan üç gündən sonra kəsilsə, yenə na­mazın axırına qədər gözləməli, gəl­mə­sə qüsl alıb na­mazı­nı qılmalı, gəlsə, namazı dayandırmalıdır. Müqayisə üz­rə, on gün keçdikdən sonra, qüsl alıb namazını qılmalıdır, qan gəl­sə be­lə. Nifas da belədir, lakin hər kəsiləndə qüsl almaq la­­­zımdır. Bir gündə kə­sil­sə də. Ramazanda əgər dan yeri ağar­­madan kəsilsə, niyyət edib oruc tut­maq lazımdır. Əgər zöh­rə qədər və ya əsrdən sonra yenə qan gələrsə, o gün oruc sayılmır. O günün qəzası tutulmalıdır.

    Qadın düşük doğarsa, barmağı, saçı, ağzı və ya burnu bəl­li olarsa, tam uşaq doğmuş kimi olur. Əgər heç bir yeri bəl­li olmazsa, nifas olmaz. Lakin üç gün və ya daha artıq qan axarsa, hayz olur. Əgər hayzın kəsilməsindən on beş gün və ya daha artıq vaxt keçdikdən sonra uşaq düşsə, lakin qan üç gün­­dən az müddətdə kəsilsə və ya hayz kəsildikdən on beş gün keç­mə­miş­dir­sə, hayz hesab olunmur. Burun qanı ki­midir. Namazı qılmaq və orucu tut­maq la­zım­dır. Əri ilə də ya­­xınlıq etməzdən öncə qüsl lazım deyildir.

    [Böyük islam alimi Muhamməd Birgivi (rahmətullahi aleyh), qa­dın­la­­rın hayz və nifas hallarını hənəfi məzhəbinə gö­rə bildirən “Zuhr-ül-mü­təəh­­­hilin” adlı çox dəyərli bir kitab yaz­­­mışdır. Kitab ərəbcədir. Allaməi Şa­­­mi seyyid Muhamməd Əmin ibni Abidin (rahimə-hullahü təala), bu ki­ta­bı ge­niş­lən­di­rə­­rək,“Mənhəl-ül-varidin” adını vermişdir. İmam Birgivi 981-ci [m. 1573] ildə taun xəstəliyindən vəfat etmişdir. Ana­do­­luda Öde­mi­­şin Birgi qəsəbəsindədir. İbni Abidin 1252-ci [m. 1836] ildə Şam şə­hə­rin­də və­fat etmişdir. “Mənhəl”də de­yilir ki, hər müsəlman kişi və qadının el­mihal öy­rən­mə­si­nin fərz olduğunu fiqh alimləri sözbirliyi ilə bil­dir­miş­dir. Ona gö­rə, qadınların və ərlərinin hayz və nifas bilgilərini öy­rən­mə­ləri la­­­zımdır. Ər­ləri qadınlarına öyrətməli, özləri bilmirsə, bi­lən qadınlardan öy­­rən­mə­lə­ri­nə icazə verməlidir. Əri icazə ver­­məyən qadının, ərindən ica­zə­siz gedib öy­rən­məsi la­zım­dır. Qadınlara məxsus olan bu bilgi indi unu­du­l­muş, bilən din ada­­mı demək olar ki, qalmamışdır. Zamanın din adam­la­rı hayz, nifas və isti­ha­zə (təmiz qan) qanlarını ayıra bilmirlər. Bun­­ları ge­niş izah edən kitabları yox­dur. Kitabı olan da oxu­maq­da və anlamaqda aciz­dir. Çünki bu bilgiləri an­lamaq çə­tin­dir. Halbuki, dəstəmaz, namaz, Qu­rani-kərim, oruc, həcc, həd­­di-buluğa çatmaq, evlənmək, boşanmaq, qa­dı­­nın iddət müd­dəti, istibra və bu kimi bir çox dini məsələlər üçün qan bil­gi­­lərini öyrənmək lazımdır. Bu bilgini yaxşı anlaya bilmək üçün ömrümün ya­rısını sərf etdim. Öy­rən­dik­lərimi din qar­daş­larıma qısa və aydın şəkildə an­latmağa çalışacağam:

    “Hayz”, səkkiz yaşına çatmış sağlam bir qızdan və adət za­­­manının son də­­qiqəsindən tam təmizlik keçən qadından gə­­lən və ən az üç gün da­vam edən qana deyilir. Buna, “Sə­hih qan” da deyilir. Adət zamanından son­ra baş­layan on beş və ya daha çox gün ərzində heç qan gəlməzsə, əv­və­li və son­­rası hayz günləri olarsa, bu təmiz günlərə “Səhih tə­miz­lik” de­yi­lir. On beş və ya daha çox təmiz gündən əvvəl və ya son­ra, yaxud iki sə­hih tə­miz­lik arasında fasid (batil) qan gün­lə­ri olarsa, bu günlərin hamısına “Hök­mi tə­mizlik” və ya “Fa­sid təmizlik” (səhih olmayan təmizlik) de­yi­lir. Qan gəl­­mə­yən on beş gündən az günlərə də “Fasid təmizlik” deyilir. Sə­­hih təmizliyə və hök­­mü təmizliyə “Tam təmizlik” deyilir. Tam təmiz­lik­dən əvvəl və sonra gö­rülüb, üç gün davam edən qanlar iki ayrı hayz olur. Ağdan başqa hər rən­gə və bu­la­nıq olana Hayz qanı deyilir.

    Bir qız hayz görməyə başladığı andan yetkin, yəni həddi-buluğa çat­mış olur. Yəni qadın olur. Qan gəldiyi andan kə­sil­di­yi günə qədər olan gün­lərin sa­yına “Adət zamanı” (aybaşı gün­ləri) deyilir. Adət zamanı yəni ay­başı gün­ləri müddəti ən çox on gün, ən az üç gündür. Şafii və Hanbəli məz­­həb­lə­­rin­də ən çoxu on beş, ən azı bir gündür.

    Hayz qanının durmadan axması mütləq deyildir. İlk gələn qan kəsilib, bir neçə gün sonra təkrar gələrsə, aradakı üç gün­dən az olan təmizlik müd­də­­tində sözbirliyi ilə durmadan ax­mış kimi qəbul edilir. Üç gün və daha çox da­vam edən tə­mi­zlik, Hayzin onuncu günündən əvvəl bitərsə, imam Mu­ham­­­mədin (rahimə-hullahü təala) imam azam Əbu Hə­ni­fə­dən (rahimə-hul­la­hü təala) rəvayət etdiyinə görə on gün ər­zin­də davamlı axdığı qəbul edi­lir. İmam Muhammədin bil­dir­di­yi başqa bir rəvayət də vardır. imam Əbu Yu­si­fə (rahimə-hullahü təala) görə isə on beşinci gündən əvvəl bitən bü­tün tə­miz­lik günlərində davamlı axdığı qəbul edilir. Bir qız bir gün qan, son­ra on dörd gün təmizlik, sonra bir gün qan görsə və bir qadın bir gün qan, on gün tə­mizlik və bir gün qan görsə, və ya üç gün qan, beş gün tə­miz­lik və bir gün qan görsə, imam Əbu Yusifə görə qızın ilk on günü hayz olur. Birinci qa­dı­nın adət günü qədəri hayz olub, sonrakı günlərin hamısı is­ti­­hazə olur. İkinci qa­dında doqquz günün hamısı hayz olur. İmam Mu­ham­mə­din (rahimə-hul­la­hü təala) birinci rəvayətinə gö­­rə yalnız ikinci qadının doq­quz günü hayz olur. İkinci rə­va­yə­tinə görə yalnız ikinci qadının ilk üç gü­nü hayz olub, di­gər­­­lə­ri hayz olmaz. Biz, kitabımızı “Mültəqa”dan tər­cü­mə edə­rək, aşa­ğı­da­kı bilgilərin hamısını imam Muhammədin birinci rə­­­va­yə­tinə görə yazdıq. Bir gün, tam 24 saat deməkdir. Ev­lən­­məmiş bakirə qa­dın­ların yalnız hayz za­manında, evli olan­­ların isə hər zaman kürsüf adlanan bez­dən və ya pam­bıq­­dan istifadə etməsi və ona ətir vurması müstəhəbdir. Kür­­sü­fün hamısını cin­siyyət orqanının daxilinə tam salmaq mək­ruh­dur. Parça üzə­rində aylarla hər gün qan ləkəsi görən qız, ilk on gün hayzlı, sonra iyir­mi gün istihazəli qə­bul edilir. “İstim­rar” (davam edən) deyilən bu qan, kə­si­lənə qədər bu cür da­­vam edər. Bir qız, üç gün qan görüb, bir gün gör­mə­sə, sonra bir gün gör­sə, iki gün görməsə, bir gün yenə görüb, bir gün gö­r­­mə­sə, yenə bir gün gör-sə, bu on günün hamısı hayz olur. Hər ay, bir gün qan görsə, bir gün gör­mə­sə, bu minvalla on gün bir gündən bir görsə, gör­dü­yü günlərdə namazı və oru­cu tərk edər. Ertəsi günlərdə qüsl alıb, na­maz­larını qılar [Mə­sai­li şərhi vi­qayə]. Üç gündən, yəni 72 saatdan beş də­qi­qə be­lə az olan, yeni başlayan üçün on gündən çox davam et­dik­də, onuncu gün­dən sonra; yeni olma­yan­lar­da adətdən çox olub, on günü də keçdikdə, adət­dən sonrakı günlərdə gəl­miş olan; hamilə və ayisə [yaşlı] qadınlardan, doqquz ya­şından kiçik qız­lar­dan gələn qanlar hayz deyil. Buna, “İs­ti­ha­zə” və ya“Fasid qan” deyilir. Qa­dın 55 yaşlarında “Ayi­sə” olur. Aybaşı müd­də­ti beş gün olan, günəşin ya­rısı doğunca qan görüb, on birinci səhər gü­nə­şin üçdə ikisi doğarkən qan kə­­silsə, yəni on günü bir neçə dəqiqə keçmiş olsa, aybaşı müd­dəti sayılan beş gündən sonra gələnlər istihazə olur. Çün­ki günəşin doğma zamanının al­tı­da biri qədər on günü və on gecəni keçmişdir. On gün tamam olduqda qüsl alıb, ay­başıdan sonrakı günlərdə qılmadığı namazları qəza edər.

    İstihazə günlərindəki qadın, sidiyini saxlaya bilməyən və ya davamlı ola­raq burnu qanayan şəxs kimi üzr sahibi olur. Na­maz qılması və oruc tut­­ması lazımdır və qan gələrkən be­lə, cinsi əlaqə caiz olur.

    İmam Muhammədin bir sözünə görə, bir qız ömründə ilk də­fə olaraq bir gün qan görsə, sonra səkkiz gün görməsə və onun­cu gün yenə görsə, on gü­nün ha­­mısı hayz olur. Lakin bir gün görsə, doqquz gün görməsə, on bi­rin­ci gün ye­nə gör­sə heç biri hayz olmaz. Qan görülən iki gün istihazə olur. Çün­ki onun­­­cu gün­dən sonra görülən qandan əvvəlki təmizlik günlərinin hayz sa­yıl­ma­dığı yu­xa­rıda bildirilmişdi. Onuncu və on birinci günlər qan gör­sə, aradakı tə­­­mizliklər də on gün hayz sayılaraq on günə hayz, on birinci günü is­tihazə olur.

    İstihazə qanı xəstəlik əlamətidir. Uzun zaman axması təh­lükəli ola bi­lər. Həkimə müraciət etmək lazımdır. Qardaş qa­nı “Sanqdraqon” deyilən qır­mızı saqqızı yumurlanıb, sə­hər-axşam bir qramı su ilə udulsa, qanı kə­sər. Gündə beş qram içilə bilər. Bir qadının hayz və təmizlik müddəti çox vaxt hər ay eyni gün sayında olur. Bir ay dedikdə, bir hayzın baş­lan­ğı­cın­dan ikinci hayzın başlanğıcına qədər keçən müd­dət deməkdir. Hər qadının öz hayz və təmizlik günlərinin sa­yı­nı və saatını, yəni aybaşı müddətini əz­bər­ləməsi lazımdır. Ay­başı müddəti çox vaxt dəyişmir. Dəyişərsə, yeni hayz və tə­­mizlik günlərini əzbərləmək lazımdır.

    Aybaşı müddətinin dəyişməsini “Mənhəl” kitabı belə izah edir: Qa­dın əv­vəlki aybaşısının vaxtına və gün sayına uyğun qan görsə, hayzının də­­yiş­mə­diyi aydın olur. Əvvəlkinə uyğun gəl­məsə, hayzın dəyişdiyi an­la­şı­lır ki, bu­nun növləri aşağıda bil­dirilmişdir. Bir dəfə uyğun gəlməsə, ay­ba­şının də­yiş­diyi qə­bul edilir. Fitva da belədir. Aybaşısı beş gün olan, sə­hih tə­miz­lik­dən sonra altı gün qan görsə, bu altı gün yeni hayz müd­dəti olur. Təmiz gün­lərin də sayı dəyişir. O da dəyiş­dik­də, aybaşının vaxtı də­yiş­miş olur. Ay­başısı beş gün qan və iyir­mi beş gün təmizlik olan qadın, son­radan üç gün qan və iyir­mi beş gün təmizlik görsə, yaxud beş gün qan və iyirmi üç gün təmizlik görsə, birincisində qan, ikincisində təmizlik sayı də­­­yişmiş olur. Bunun kimi, on günü keçərək fasid olan qan olar­sa və bu­nun sondan üç və daha çox günü əvvəlki aybaşı gün­ləri ilə üst-üstə dü­şər­sə, əvvəlki aybaşının qalan son his­sə­si yeni səhih təmizliklə üst-üstə dü­şər­sə, aybaşı günləri ilə üst-üstə düşən günlər yeni aybaşı olur. Aybaşı müd­dəti də­yiş­miş olur. Aybaşısı beş gün olduqda təmizlik sayı bitmədən yed­­di gün əvvəl qan gəlsə və on bir gün davam etsə, bu qan on günü keç­di­yi üçün fasid qandır. Bunun üç gündən artığı, yə­ni dörd günü əvvəlki ay­başı günləri içində olmaqda, əv­vəl­ki aybaşının artan bir günü yeni səhih tə­­mizlik içində olmaq­da­­dır. Aybaşının müddəti dəyişməmiş, sayı dörd ol­muş­dur. Bu iki halda aybaşının dəyişməsini daha da açıqlayaq:

    Əvvəlki sayından fərqli olan sonrakı qan günləri on gün­dən artıq olsa və onun üç və ya daha artıq günü əvvəlki ay­ba­­şı günləri içində olmazsa, ay­­başının zamanı dəyişir. Sayı də­yişməyib, ilk görüldüyü gündən baş­la­yar. Aybaşı müddəti beş gün olan qadın sonrakı ayda bu beş gündə heç qan gör­mə­yib və ya əvvəldən üç günündə görməyib, sonra on bir gün gör­sə, ilk görünən gündən başlayaraq, hayzı beş gün olub, vaxtı dəyişmiş olur. Üç və ya daha artıq qan günləri əv­vəl­ki aybaşı günləri içində olarsa, yal­nız bu günlər hayz olub, qa­lanı istihazə olur. Aybaşı müddətindən beş gün əvvəl qan gör­­sə, aybaşı vaxtında görməsə və aybaşı müddətindən son­ra bir gün görsə, aradakı beş təmiz gün imam Əbu Yu­si­fə görə hayz olub, ay­başısı dəyişməz. Aybaşının son üç gü­nü və sonra səkkiz gün qan görsə, onun ilk üç günü hayz olub, sayı dəyişmiş olur. Sonrakı qan günləri on günü keç­məz­­sə və sonra səhih təmizlik olarsa, hamısı hayz olur. Son­ra­kı tə­mizlik fa­sid olsa, aybaşı dəyişməz. Aybaşı müddəti beş gün olan, altı gün qan, sonra on dörd gün təmizlik və bir gün qan görsə, aybaşısı də­yiş­məz. Yu­­xarıda bildirilənlərin yax­­şı başa düşülməsi üçün aybaşı müddəti beş gün hayz və əlli beş gün təmizlik olan qadın üzərində on bir misal ve­rək:

1-Bu qadın, beş gün hayz, on beş gün təmizlik və on bir gün qan gö­rər­­sə, aybaşı qanı əlli beş gün sonra olduğu üçün qan əvvəlki aybaşı müd­də­ti ilə üst-üstə düşməz. Aybaşının müd­dəti dəyişər, sayı dəyişməz. On bir gü­nün ilk beşı də hayz olar.

2-Beş qan, qırx altı təmizlik və on bir qan olarsa, on bir gü­nün son iki­si əvvəlki aybaşı müddəti içində olsa da, üçdən az ol­duğuna görə ay­ba­şı­nın sayı dəyişmir, yalnız vaxtı də­yi­şir.

3-Beş qan, qırx səkkiz təmizlik, on iki qan olsa, on iki gü­nün yeddisi tə­mizlik və beşi aybaşı müddəti içində olub, heç də­­yişiklik olmaz.

4-Beş qan, əlli dörd təmizlik, bir qan, on dörd təmizlik, bir qan olsa, or­tadakı bir qan günü təmizliyin son günü olur. On dörd gün nakis (əskik, qü­surlu) təmizlik olduğundan qan gün­ləri olur, onun əvvəlki beş günü hayz olur. Aybaşının müd­dəti və sayı dəyişmir.

5-Beş qan, əlli yeddi təmizlik, üç qan, on dörd təmizlik, bir qan olsa, üç qan aybaşı müddətindədir. Bundan sonrakı on dörd gün qan sayılıb, on bir günü ötdüyü üçün aybaşının yal­nız sayı dəyişir.

6-Beş qan, əlli beş təmizlik, doqquz qan olsa, doqquz gün­dən sonra sə­hih təmizlik olarsa, doqquz gün hayz olur. Yal­nız sayı dəyişir. Aybaşı vax­tında da, sonra da üç gündən çox gün vardır.

7-Beş qan, əlli təmizlik, on qan olsa, on gün hayzdır. Tə­miz­lik müd­də­ti əlli olmuşdur. Qan günləri aybaşı vaxtında və sa­yındadır.

8-Beş qan, əlli dörd təmizlik, səkkiz qan olsa, səkkiz gün Hayz olub, üç gündən artığı aybaşı müddəti içindədir. Hayz və təmizlik sayı bir gün də­­­yişmişdir.

9-Beş qan, əlli təmizlik, yeddi qan olsa, yeddi gün Hayz olub, bundan hayz miqdarı aybaşıdan öncə, üç gündən azı ay­­başının içindədir. Hayzın vax­tı və sayı, təmizliyin isə yal­nız sayı dəyişmişdir.

10-Beş qan, əlli səkkiz təmizlik, üç qan olsa, üç gün yenə Hayz olub, bu­nun iki günü aybaşı günlərinin içində, biri isə son­radır. Hayzın sayı və vax­tı, təmizliyin isə sayı də­yiş­miş­dir.

11-Beş qan, altımış dörd təmizlik, yeddi və ya on bir qan ol­sa, bi­rin­ci­sin­­­də yeddi gün Hayz olub, sayı və zamanı də­yiş­mişdir. İkinci halda on bir gü­­­nün əvvəlindən beş günü Hayz olub, altı günü istihazə olur. Aybaşının yal­­­­nız vaxtı də­yi­şir. Sayı on günü keçdiyi üçün dəyişmir. Təmizliyin sayı də­­­­­yi­şir.

    İmam Fahruddin Osman Zeylai (rahimə hullahü təala) “Təb­yin-ül-ha­­ka­ik” kitabında və Əhməd Şilbinin (rahimə-hullahü təala) haşiyəsində de­­yilir ki: “Qadın, aybaşısından bir gün əvvəl qan, on gün təmizlik, bir gün qan görsə, imam Əbu Yusifə görə (rahimə-hullahü təala) qan gör­mə­di­yi on gün ilə hayz başlayıb, adətə qədər davam edər. Yeni hayzın ilk və son günləri qansız olur. Çünki aybaşı müddətindən ön­cə və on gündən son­ra qan görülmüş olub, aradakı fasid tə­miz­lik qan sayılmaqdadır. İmam Mu­­hammədə görə (rahimə-hullahü təala) bunun heç bir günü hayz olmaz. Ay­başısı beş gün qan və iyirmi beş gün təmizlik olan qadın:

1-Bir gün əvvəlcə qanlı, bir gün təmiz olsa, sonra qan da­vam etsə və on günü keçsə, Əbu Yusifə görə beş gün hayz olur. Əvvəlki və sonrakı gün­lər istihazə olur. İmam Mu­ham­mədə görə, aybaşısı ilə üst-üstə düşən üç qanlı gün hayz olur. Bunlar da aybaşının ikinci, üçüncü, və dördüncü gü­n­­ləridir. Çünki aybaşının birinci günü qan görülməmişdir. Qan gələn gün­lərin beşinci günü isə aybaşıdan kənardır.

2-Aybaşının birinci günü qan gəlsə, sonra bir gün tə­miz­lik olsa, sonra qan davam edərək on günü ötsə, söz birliyi ilə beş gün hayz sayılır. Çünki ilk və son günlər qan gəlmişdir.

3-Aybaşının ilk üç günü qan gəlsə, digər iki gün təmiz ol­sa, sonra qan da­­­vam edərək on günü ötsə, Əbu Yusifə görə ay­başı müddəti olan beş gün hayz­­­­dır. İmam Muhammədə gö­rə aybaşının ilk üç günü hayzdır. Çünki imam Mu­ham­mə­də görə hayzın ilk və son günlərində qanın olması la­zım­dır.”

    “Bahr” və “Dürr-ül-müntəqa”da deyilir ki, qan aybaşı müd­­­­dətini ötüb, on gündən əvvəl kəsilərsə, kəsildikdən son­ra on beş gün ərzində heç gəl­məz­­sə, artıq gəldiyi günlərin hayz olduğu söz birliyi ilə bildirildi. Bu təq­dir­də, ay­başı günü də­yişmiş olur. On beş gün və gecə içində bir dəfə qan gə­lər­sə, ay­başı müddətini aşmış olanlar hayz deyil, istihazə olar. İs­tihazə ol­duq­la­­rı an­laşıldıqda, o günlərdə qılınmayan na­maz­lar qəza edilər. Aybaşı müd­də­­­tin­dən sonra və on gün­dən öncə kəsildiyi namaz vaxtının sonu ya­xın­la­şa­na qə­­dər göz­­ləmək müstəhəbdir. Sonra qüsl alıb o vaxtın namazı qı­lı­nır. Bun­dan son­ra cinsi əlaqə caiz olur. Namaz vaxtının so­nu­nu göz­lə­yərkən qüsl və na­maz qaçırılarsa, namaz vaxtı çıx­dıqda, qüslsüz cinsi əla­qə caiz olur.

    Qızda ilk olaraq və qadında aybaşısından on beş gün son­ra görülən qan üç gündən tez kəsildikdə, namaz vaxtının so­nu yaxınlaşana qədər gözləmək la­­­zımdır. Sonra qüsl al­ma­dan yalnız dəstəmaz alınıb, o namaz qılınmalı və əv­­vəl qı­lın­mayanlar qəza edilməlidir. O namazı qıldıqdan sonra ye­nə qan gə­­lər­sə, namaz qılınmaz, yenə kəsilərsə, vaxtın so­nuna doğru yalnız dəs­tə­maz alı­nıb o namaz qılınar və qı­lın­mayanlar varsa, qəza edilər. Üç gün ta­mam ola­na qədər be­lə davam edər. Lakin qüsl alınsa belə, cinsi əlaqə halal ol­­maz.

    Qan gəlməsi üç günü keçərsə, aybaşı müddətindən əv­vəl kəsildikdə, ay­­başı vaxtı keçənə qədər qüsl alınsa belə, cin­si əlaqə halal olmaz. Lakin na­­maz vaxtının sonuna qədər qan ləkəsi görülməzsə, qüsl alınıb o namaz qı­lı­nar. Qı­lın­ma­yanlar qəza edilər, oruc tutular. Qan kəsildiyi gündən son­ra on beş gün ərzində heç gəlməzsə, kəsildiyi gün yeni ay­ba­şının sonu olur. La­kin qan yenə başlarsa, namazı sax­la­ma­lı, tutmuş olduğu orucu Ra­ma­zan­dan son­ra qəza et­mə­li­dir. Qan dayanarsa, yenə namaz vaxtının sonuna ya­xın qüsl alıb namaz qılınar, oruc tutular. On gün belə davam edər. On gün­dən son­ra qan gəlsə də təkrar qüsl alınmadan na­maz qılınar və qüsldən əv­vəl cin­si əlaqə halal olar. Lakin cin­si əlaqədən əvvəl qüsl almaq müs­tə­həb­dir. Dan yeri ağar­madan əvvəl qan kəsilsə, dan yerinin ağarmasına yal­nız qü­sl alıb paltarını geyəcək qədər vaxt qalsa, “Allahü Əkbər” de­yəcək qə­dər əlavə vaxt qalmasa, o günün orucu tutular. La­kin İşa namazını qəza et­mək lazım ol­maz. Təkbiri söy­lə­yə­cək qədər də zaman olarsa, İşanı qəza et­mək də la­zım­dır. İf­­tardan əvvəl hayz başlarsa, oruc pozulur. Ramazandan son­­ra qəza et­mək lazımdır. Namaz içində hayz başlarsa, na­maz pozulur. Tə­miz­lən­dik­də fərz namaz qəza edilmir, nafilə edi­lir. Dan yeri ağardıqdan son­ra oyan­dıq­da bezində qan gö­rən o anda hayzlı olur. Oyandıqda bezini tə­miz gö­rə­nin ya­tar­kən hayzı bitmişdir. Hər ikisinə İşa namazını qılmaq fərz­­dir. Çünki na­mazın fərz olması vaxtının son dəqiqəsində tə­miz olmağa bağ­lıdır. Vaxt na­mazını qılmadan öncə hayzı baş­layan, bu namazı qəza et­məz.

    İki hayz arasında “Tam təmizlik” olmalıdır. Bu tam tə­miz­lik “Səhih tə­mizlik”dirsə, əvvəlki və sonrakı qanların ayrı iki hayz olduqları söz bir­li­yi ilə bildirildi. On günlük hayz müddəti için­də qan gələn günlər ara­sın­da olan təmizlik günləri hayz qə­bul edilir, on gündən sonrakı istihazəli gün­lər isə təmiz qə­bul edilir. Bir qız üç gün qan görüb sonra on beş gün kə­silsə, son­ra bir gün qan, bir gün təmizlik, daha sonra üç gün qan gör­sə, qan görülən ilk və son üç günlər iki ayrı hayz olur. Çün­ki aybaşısı üç gün ol­duğundan, ikinci hayz aradakı bir gün­­lük qandan başlaya bilməz. Bu bir gün əvvəlki tam tə­miz­li­yi fasid edər. Molla Husrəv (rahimə-hullahü təala) “Qu­rər”inin şər­hində deyir ki: “Bir qız, bir gün qan, on dörd gün təmizlik, bir gün qan, səkkiz gün təmizlik, bir gün qan, yed­di gün təmizlik, iki gün qan, üç gün tə­mizlik, bir gün qan, üç gün təmizlik, bir gün qan, iki gün tə­miz­lik, bir gün qan gör­sə, imam Muhammədə görə (rahimə-hullahü təala) bu qırx beş gün­dən yalnız on dörd gündən sonrakı on gün hayz olub, di­gər­ləri istihazə olar.” Çünki bu on gündən sonra tam tə­mizlik olmadığı üçün yeni hayz baş­la­ya bilməz. Sonrakı tə­miz günlər hayz zamanında ol­ma­dıqları üçün da­vam­lı axan ki­mi qəbul edilə bilməz. “İmam Əbu Yusifə gö­rə (rahimə-hullahü təala) isə ilk on gün və iki tərəfi təmizlik olan dör­dün­­cü on gün hayz olur.” Çünki sonrakı fasid təmizlik günləri imam Əbu Yu­sifə görə davamlı axdı qəbul edilir. Aşağıdakı birinci mad­dəyə görə, on gün hayzdan sonra iyirmi gün təmizlik, son­ra on gün [dördüncü on gün] hayz olur.

    On beş gün içində heç təmiz gün olmadan qan “İstim­rar”, (yəni dur­ma­­dan davam etmək) edərsə, aybaşıya görə he­­sablanır. Yəni aybaşıdan son­­ra başlayaraq, əvvəlki ay için­dəki təmizlik günü qədər təmizlik və sonra ay­başı qədər hayz qəbul edilir.

    İstimrar qızda olarsa, “Mənhəl-ül-varidin” risaləsində bu­nun dörd cür ol­duğu bildirilmişdir:

1-Görülən qan istimrar edərsə, ilk on gün hayz, sonra iyir­­mi gün tə­miz qəbul edilir.

2-Qız səhih qan və səhih təmizlik gördükdən sonra is­tim­rar edərsə, bu qız aybaşısı bəlli olan qadın olur. Məsələn, beş gün qan görsə, sonra qırx gün təmiz olsa, istimrar baş­la­dıq­dan beş gün hayz, sonra qırx gün təmiz qə­­bul edilir. Qan kə­silənə qədər belə davam edir.

3-Fasid qan və fasid təmizlik görərsə, heç biri aybaşı qə­bul edilmir. Tə­mizlik on beş gündən az olduğu üçün fa­sid­dir­sə, ilk görülən qan is­tim­rar etmiş kimi qəbul edilir. On bir gün qan və on dörd gün təmiz olsa, son­ra istimrar etsə, birinci qan on günü keçdiyi üçün fasiddir. On birinci və is­timrarın ilk beş qan günləri təmizlik günləri olub, bu beşinci gündən son­­ra on gün hayz, iyirmi gün təmizlik olmaq üzrə davam edir. Tə­­mizlik tam olub, qanlı gün qarışdığı üçün fasid olarsa, belə fa­sid təmizlik ilə qan gün­lərinin cəmi otuzu keçməzsə,yenə ilk qan istimrar etmiş kimi qəbul edi­lir. On bir gün qan və on beş gün təmizlikdən sonra istmrar etməsi də bu cürdür. On al­tı günün ilk günü qanlı olduğu üçün fasid təmizlikdir. İs­tim­­ra­rın ilk dörd günü təmizlik olur. Cəmi otuzu aşarsa, ilk on gün hayz olub, sonra istimrara qədər olan günlərin hamısı tə­miz qəbul edilib, is­tim­rar­dan sonra on gün hayz, iyirmi gün tə­miz olaraq davam edər. On bir gün qan, sonra iyirmi gün tə­mizlikdən sonra istimrar etmək də bura aiddir.

4-Səhih qan və fasid təmizlik görərsə, səhih qan günləri ay­başı olur. Son­­ra otuz günə qədər təmizlik qəbul edilir. Mə­sə­­lən, beş gün qan və on dör­d gün təmizlikdən sonra istim­rar etsə, ilk beş gün qan və bundan sonra iyir­­mi beş gün tə­miz olur. Bu iyirmi beş günü tamamlamaq üçün is­tim­ra­rın ilk on bir günü təmiz qəbul edilir. Bundan sonra beş günü hayz, iyir­mi beş gü­nü təmiz olaraq davam edir. Bunun kimi üç gün qan, on beş gün tə­miz­­lik, bir gün qan və sonra on beş gün tə­mizlikdən sonra istimrar etsə, ilk üç gün səhih qan və son­ra istimrara qədər olan günlərin hamısı fasid tə­­mizlik olub, üç gün hayz, sonra otuz bir gün təmiz olur. İstimrar za­ma­nın­da isə üç gün hayz, sonra iyirmi yeddi gün təmiz olaraq davam edir. İkin­ci təmizlik on dörd gün olsaydı, imam Əbu Yusifə gö­rə davamlı axan ki­mi qəbul ediləcəyindən, bunun ilk iki gü­nü də hayz, sonra on beş gün tə­miz­lik ol­maq­la davam edir. Çün­ki ilk üç gün qan və on beş gün təmizlik sə­­­hih ol­duqları üçün aybaşı qəbul edilirlər.

Aybaşı vaxtını unudan qadına “Muhayyirə” və ya “Dal­lə” deyilir.

    “Nifas”, zahılıq deməkdir. Əlləri, ayaqları, başı bəlli olan uşaq dü­şük­­də gə­lən qan da nifasdır. Nifas müddətinin azı yoxdur. Qan kəsildiyi vaxt qüsl alı­nıb namaza başlanır. Lakin ay­ba­şı müddəti qədər gün keç­mə­dən cinsi əla­qəyə girmək olmaz. Ən çox müddəti qırx gündür. Qırx gün ta­­mam olduqda qan kə­silməsə də qüsl alınıb namaza başlanır. Qırx gün­dən son­ra gələn qan istihazə olur. Birinci uşaqda iyirmi beş gün­də tə­miz­lə­nən qadının nifas müddəti iyirmi beş gün olur. Bu qa­­dının ikinci uşa­ğın­da qırx beş gün qan gəlsə, nifası iyirmi beş gün sayılıb, iyirmi günü is­ti­ha­zə hesab olunur. İyirmi gün­lük namazlarını qəza edər. Bu halda nifas gü­nü­­nü də yad­da saxlamaq lazımdır. İkinci uşaqda qan qırx gündən əv­vəl, mə­­sələn, otuz beş gündə kəsilərsə, bunun hamısı nifas olur və nifas müd­də­ti iyirmi beş gündən otuz beş günə də­yiş­miş olur.

    Ramazanda sahurdan [yəni dan yeri söküləndən] sonra hayz­dan və ya ni­­fasdan kəsilən, o gün yeməz, içməz. Lakin o günü qəza edər. Hayz və ni­­­fas sahurdan sonra başlarsa, əsrdən sonra da olsa, həmin gün yeyər, içər.

    Hayz və nifas günlərində namaz, oruc, məscidə girmək, Qurani-kərim oxu­­­­­maq və tutmaq, təvaf, cima (cinsi əlaqə) dörd məzhəbdə də haramdır. Bu günlərdə tutulmayan oruc­lar qəza edilir, namazlar isə qəza edilmir, əfv edi­­­lir. Hər na­maz vaxtında dəstəmaz alıb, səccadə üzərində o namazı qı­la­caq vaxt qədər oturub, zikr, təsbeh edən ən yaxşı qıldığı bir namazın sa­va­bı­­­­nı qazanar.

    “Cevhərə” kitabında buyrulur ki, qadın hayz baş­la­dı­ğı­nı ərinə bil­dir­mə­­lidir. Əri soruşduqda bildirməzsə, böyük gü­nah olar. Təmiz ikən hayz baş­­­ladığını da deməsi böyük gü­nah­dır. Peyğəmbərimiz (sallallahü aleyhi və səlləm): “Hay­zın başladığını və bitdiyini ərindən gizlədən qadın mə­­lun­­dur” buyurmuşdur. İstər hayzlı, istərsə də təmiz ikən qa­dı­na ar­xa­dan (anal) ya­xınlaşmaq haramdır. Böyük günahdır. Zöv­cəsinə belə ya­xın­la­şan mə­lun­dur. Kişinin kişi ilə əlaqəsi da­ha böyük günahdır. Buna “Li­va­ta” deyilir. Ən­­biya su­rə­sin­də də livata haqqında “pis işdir” buyurulur. Ka­dizadənin “Bir­­qivi” şərhində Peyğəmbərimiz (sallallahü aleyhi və səl­ləm) “Lut qöv­mü kimi livata edənləri günah işləyərkən ya­xa­lasanız, iki­sini də öl­dü­rün” buyurdu. Bəzi alimlər hər iki­sinin də yandırmaq la­zım olduğunu de­di. Li­vata edənlərin hər ikisi cünub olur. İmalə edildikdə cü­nub olmasa da, oruc po­zulur. (Feyziyyə)]

    Namaz vaxtı içində namaz qılmadan əvvəl qadında ay­ba­şı başlarsa, o vax­­­tın namazını qəza etmək lazım deyil. [”Səadəti Əbədiyyə” kitabında qü­­sl mövzusunu oxuyun!]