Peyğəmbər əfəndimizin elçilərindən.
Həzrəti Xatib gənc yaşlarında Yəməndən Məkkəyi-Mükərrəməyə gəlmişdir. Burada qalan Həzrəti Xatib orada evlənmiş və bir çox uşağı olmuşdu.
Xatib ibn Əbi Bəltəa Müsəlman olmadan əvvəl şairliyi ilə məşhur idi. Yaxşı bir süvari idi. Hicrətdən əvvəl Müsəlman olmaqla şərəflənmişdi, lakin bunun qəti tarixi bilinir. Məkkəli Müsəlmanlarla birlikdə Peyğəmbər əfəndimizin hicrətindən əvvəl Mədinəyə hicrət etmişdi.
İmanı qüvvətli, təslimiyyəti tam idi
Mədinədə bir müddət Ənsardan Münzir ibn Muhammədin evində qonaq qalmışdı. Rəsulullah əfəndimiz onu Ənsardan Xalid ibn Rahil ilə qardaş etmişdi.
Xatib ibn Əbi Bəltəa həzrətlərinin imanı qüvvətli və Rəsulullaha olan sevgisi və təslimiyyəti tam idi. Bədir, Uhud, Xəndək hərblərində və beyətı Ridvan və Hudeybiyyədə olmuşdu.
Bədir döyüşü, Müsəlmanlar ilə müşriklər arasında edilən ilk hərb idi. Bu hərbə qatılan Əshabi kiramın göstərdikləri cəsarət, səbr, fədakarlıq və Rəsulullaha olan bağlılıqlarından ötəri, Allahu təala, Bədir hərbinə qatılan 313 Səhabənin, Cənnətdə qovuşacaqları nemətləri xəbər vermişdir. Xatib ibn Əbi Bəltəa həzrətləri də bu müjdəyə qovuşanlardandır.
Peyğəmbər əfəndimiz, 1400 qədər Əshabi ilə həcc niyyəti ilə Mədinədən yola çıxmışdı. Həzrəti Xatib də bunlar arasında idi. Bunu xəbər alan Məkkəli müşriklər, onları Məkkəyə soxmamağa qərar verdilər.
Elçi olaraq göndərilən Həzrəti Osmandan bir xəbər gəlməyincə, buradakı möminlər canlarını fəda edərək Rəsulullahı qoruyacaqlarına söz vermişdilər. "Beyəti Ridvan" adı verilən bu hadisəni, Allahu təala Qurani kərimdə, Fəth surəsi 18- ayəsində xəbər verərək, onlardan razı olduğunu bildirmişdir. Bu ayəti kərimədə məalən buyuruldu ki:
"Ağac altında sənə biət edən, əmrlərini qeydsiz şərtsiz etməyə söz verən möminlərdən Allah təala razıdır və onlara səkinə [qəlbinə qüvvət] verir və sənə olan sevgilərini, sədaqət və ixlası bilir və onları yaxın bir fəth və zəfər ilə savablandıracağını müjdələyir."
Sözləri çox təsirli idi
Cabir bin Abdullahın bildirdiyi hədisi şərifdə də Rəsulullah əfəndimiz buyurdu ki:
"Ağac altında mənimlə sözləşənlərdən heç biri Cəhənnəmə girməz!"
Xatib ibn Əbi Bəltəa həzrətləri, hicrətin yeddinci ilində Xeybər qazasında, Yəhudilərə qarşı böyük bir cəsarətlə, qəhrəmanca döyüşən və qalalarını mühasirə edən süvarilərdən biri idi. O, qüvvətli bir xitabə və razı salıcı bir danışma qabiliyyətinə sahib idi.
Sözləri çox təsirli idi. Dinləyənləri məst edir, təsiri altında qoyurdu. Surəti, görünüşü çox gözəl idi. Gülər üzlü, şirin dilliydi. Yaxşı bir şair idi.
Rəsulullah əfəndimiz, hicrətin altıncı ilində, Məkkəli müşriklərlə bir sülh müqaviləsi etdikdən sonra, Mədinə ətrafında olan altı hökmdara məktub göndərərək, onları İslam dininə dəvət etmişdi.
Hər bir hökmdara göndərdiyi elçilər, Əshabının ən seçmələri olub, surətləri və sözləri ən gözəl olanlarıydı.
Mən apararam!
Peyğəmbər əfəndimiz, Xatib ibn Əbi Bəltəanı Misir kralı Muqavqısa göndərmişdi. Peyğəmbər əfəndimiz, onu göndərmədən əvvəl soruşdular:
- Ey Əshabım! Mükafatı Allahu təaladan gözləmək üzrə, bu məktubu, Misir hökmdarına kim aparar?
Bunun üzərinə Həzrəti Xatib, dərhal yerindən sıçrayıb, ayağa qalxdı və Peyğəmbərimizə dedi ki:
- Ya Rəsulullah! Mən apararam!
Bunun üzərinə Peyğəmbər əfəndimiz də buyurdu ki:
- Ey Xatib! Bu vəzifəni, Allahu təala sənin haqqında mübarək etsin!
Xatib ibn Əbi Bəltəa həzrətləri, məktubu Peyğəmbərimizdən aldı. Vida edib, evinə getdi. Yol üçün heyvanını hazırladı. Ailəsi ilə də vidalaşdıqdan sonra yola çıxdı. Əvvəl Misirə çatdı. Muqavqisi orada tapa bilməyincə, İskəndəriyəyə getdi. Orada hökmdarın sarayını tapdı.
Qapıçı, içəriyə almadan əvvəl, məqsədini öyrəndi. Qapıçı Həzrəti Xatibə çox hörmət etdi. Onu heç gözlətmədi. Muqavkıs, o sırada adamlarıyla bir məclis qurmuş idi.
Həzrəti Xatib, Muqavkisin toplantı halında olduğu yerə yaxınlaşdı. Peyğəmbərimizin məktubunu əlinə alıb, ona göstərdi. Muqavkıs, məktubu görəndə, Xatib ibn Əbi Bəltəanı yanına gətirmələrini adamlarına əmr etdi.
Müsəlman ol!
Hüzuruna çatdıqda, Muqavkıs, Peyğəmbərimizin məktubunu Həzrəti Xatibdən aldı. Məktubda belə yazırdı:
- Bismillahirrəhmanirrəhim, Allahın qulu və elçisi Muhamməddən Kibtin [Qədim Misir xalqının] böyüyü Muqavkısa, Allahu təalanın hidayətinə tabe olana salam olsun. Bundan sonra, mən səni İslama dəvət edərəm. Müsəlman ol ki, salamatlıq tapasan!
Allahu təala sənə iki qat mükafat versin. Əgər üz çevirərsən, bütün Kibtin günahı sənin üzərinədir.
Ey kitab əhli, sizin və bizim aramızda bir olan sözə gəlin! Allahu təaladan başqasına ibadət etməyək və Ona heç bir şeyi ortaq qaçmayaq! Allahu təalanı buraxıb bəzilərimiz bəzilərini Rəbb edinməsinlər! Əgər bu sözdən üz döndərərsələr, "Şahid olun, biz Müsəlmanıq!" dəyin!
Peyğəmbərimizin məktubu oxunduqda, Muqavkıs, Xatib həzrətlərinə, "Xeyirlisi olsun!" dedi.
Misir hökmdarı Muqavkıs, komandirlərini, dövlət adamlarını yığıb, Xatib ilə aralarında, bu danışmalar keçdi:
- Mən, anlamaq istədiyim bəzi şeyləri sənə soruşacaq, bu barədə səninlə danışacağam.
- Buyur, danışaq!
- Sizi göndərən şəxs, həqiqətən bir Peyğəmbər isə, özünü öz yurdundan çıxardıb, başqa bir yerə sığınmaq məcburiyyətində buraxan qövmünün əleyhinə nə üçün bəddua etmədi?
- Sən, İsa bin Məryəmin bir Peyğəmbər olduğuna inanırsan, deyilmi?
Çox gözəl cavab verdin
O, qövmü özünü tutub, öldürmək istədiyində, buna baxmayaraq onlara bəddua etmədi və Cənabi Haqq, onu, dünya səmasına qaldırdı. Müqafatlandırdı. Halbuki, o, qövmünün həlak edilməsi üçün Allahu təalaya dua etsə olmazdı mı?
Xatibin bu cavabı üzərinə, Muqavkıs söyləyəcək söz tapa bilmədi və bu sözü üç dəfə təkrarlatdı və sonunda dedi ki:
- Çox gözəl cavab verdin. Həqiqətən sən, hikmət sahibi bir şəxsin yanından gələn hakim bir kimsəsən.
Həzrəti Xatib Həzrəti Musa zamanındakı Fironu qəsd edərək Muqavkısa dedi ki:
- Səndən əvvəl, burada bir hökmdar var idi. O, xalqına qarşı, "Ən böyük ilah mənim!" deyərək Rəbb olduğunu iddia etmişdi. Allahu təala da, onu dünya və axirət əzablarıyla cəzalandıraraq ondan intiqam aldı. Sən isə, səndən başqasından ibrət al da, başqasına ibrət olma!
- Bizim üçün bir din vardır. Biz bu dinimizi, ondan daha xeyirlisi olmadıqca buraxmarıq!
- Sənin bağlı olduğun və daha xeyirlisi olmadıqca buraxmayacağını söylədiyin dinindən daha xeyirli olanı din, heç şübhəsiz İslamiyyətdir. Biz səni Allahu təalanın bu son dininə, İslamiyyətə dəvət edirik ki, Allahu təala dinini onunla tamamlamış, onu insanlara kifayət etmişdir.
Dahası da yoxdur. Bu Peyğəmbər, yəni Muhamməd əleyhissalam, tək səni deyil, bütöv insanları dəvət etdi. Bu Peyğəmbər, insanları İslama dəvət etdiyində; Qureyş, Ona qarşı, insanların ən çox etiraz edib kobud davrananı; Yəhudilər, ən çox düşmənlik edənləri; Xristianlar da ən yaxın olanları oldu.
Peyğəmbərə itaət əmr etmişdir
And içirəm ki, Musa əleyhissalamın İsa əleyhissalamı müjdələməsi, ancaq, İsa əleyhissəlamın Muhamməd əleyhissalamı müjdələməsi kimidir. Buna görə də, bizim səni Quranı Kərimə dəvət etməmiz, sənin Yehudileri İncilə dəvət etmən kimidir.
Bildiyin kimi, hər Peyğəmbər özünü anlayıb dərk edəcək bir qövmə göndərilmişdir. Və o qövmün, bu Peyğəmbərə itaət etməsi əmr edilmişdir. İşdə sən də bu Peyğəmbərə yetişənlərdən birisisən. Biz səni, Həzrəti İsanın da xəbər verdiyi Muhamməd əleyhissalamın dininə dəvət edirik.
Həzrəti Xatibin , özünü çox açıq bir şəkildə İslamiyyətə dəvət etməsi üzərinə, Muqavkıs dedi ki:
- Mən bu Peyğəmbərin halına baxdım, əmrlərində və qadağanlarından əsla ağla uyğun olmayan bir şey tapa bilmədim. Anladım ki, bu adam sehrbaz deyildir. Kahin və yalançı da deyildir. Peyğəmbərlik əlamətlərindən bəzi halları özündə tapdım.
Gizli olan şeyləri meydana çıxarmaq, bu əlamətlərindəndir. Bəzi sirlərdən xəbər vermək, bu adamdan ortaya çıxdı. Hələ bir az düşünək.
Beş vaxt namazı əmr edir
Muqavkıs, Həzrəti Xatib ibn Əbi Bəltəanı Misirdə 5 gün qonaq etdi. Çox hörmət edib, ikramlarda tapıldı. Muqavkıs, bir gecə xəbər salıb, Həzrəti Xatibi hüzuruna çağırtdırıb, Peyğəmbər əfəndimiz haqqında bir çox suallar daha soruşdu. Yanlarında, Ərəbcə danışan tərcümanından başqa kimsə yox idi. Muqavkısla aralarında bu danışmalar keçdi:
- Onun haqqında soruşacağam şeylərə doğru cavab verərsin mi? Əshabının arasında səni seçib göndərdiyini bilirəm. Mən sənə üç şey soruşacağam.
- İstədiyin şeyi soruş! Mən sənə ancaq doğrunu söyləyəcəyəm.
- Muhamməd, insanları nəyə dəvət edir?
- Yalnız Allahu təalaya ibadət etməyə dəvət edir. Gecə və gündüzdə beş vaxt namaz qılmağı əmr edir. Ramazan orucunu tutmağı, Kəbəyə həcc etməyi, verilən sözdə dayanmağı əmr edir. Qan və ölmüş heyvan ətini yeməkdən mən edir.
- Onun şəkil və şəmalini, fiziki görünüşünü mənə tərif et!
Həzrəti Xatib ibn Əbi Bəltəa qısaca tərif etdi. Bir çoxunu saymamıştı. Bunun üzərinə Muqavkıs dedi ki:
- Anlatmadığın daha bəzi şeylər qaldı. Belə ki, gözlərində azca qırmızılıq, kürəyində Peyğəmbərlik möhürü vardır. Özü heyvana minər, harmanı [sof] geyər, xurma və az ətli yeməklə dolanar. Əmiləri və ya əmioğulları tərəfindən qorunar.
- Bunlar da onun sifətidir.
- Mən gələcək bir Peyğəmbər qaldığını bilirdim. Fəqət onun Şamdan çıxacağını sanırdım. Çünki daha əvvəlki Peyğəmbərlər həmişə oradan çıxmışdılar. Hərçənd son Peyğəmbərin Ərəbistanda, sərtlik, darlıq, yoxluq ölkəsindən çıxacağını da kitablarda görmüşdüm.
Xalqım məni dinləməz
Allahın kitabında sifətlərini yazılı tapdığımız Peyğəmbərin ortaya çıxma zamanı da, tam bu vaxtdır. Biz, onun xüsusiyyətini; "İki qız qardaşı bir nikah altında birləşdirməz, hədiyyəni qəbul edər, sədəqəni qəbul etməz. Kasıblarla, yoxsullarla oturar, qalxar "deyə də kitabda yazılı gördük.
Ona tabe olmaq barəsində Qibtilər məni dinləməzlər. Mən səltənətimdən də ayrıla bilməyəcəyəm. Bu barədə çox xəsisəm.O Peyğəmbər, ölkələrə hakim olacaq, özündən sonra da səhabələri, bu torpaqlarımıza qədər gəlib qonacaqlar. Ən sonunda buradakılara qalib gələcəklərdir.
Mən Qibtilərin bundan nə bir söz anaram., nə də heç bir kimsəyə, bu çıxışımı bildirmək istəyərəm.
Muqavkıs, Ərəbcə yazan katibini çağırdı. Peyğəmbərimizin məktubuna belə cavab yazdırdı:
"Abdullahın oğlu Məhəmmədə, Qıptilərin böyüyü Muqavkisdan, Salam, sənin üzərinə olsun. Göndərdiyin məktubunu oxudum. Orada zikr etdiyin şeyi və etdiyin dəvəti anladım. Mən də bir Peyğəmbərin gələcəyini bilirdim. Amma onun Şamdan çıxacağını zənn edirdim.
Elçine ikramda tapıldım.Sənə Qibtilərin yanında böyük dəyəri olan iki cariyə ilə geyəcək paltar göndərdim. Bir də minmən üçün iki minik heyvanı hədiyyə etdim. "
Dərhal məmləkətinə qayıt!
Muqavkıs, bundan başqa nə bir şey etdi, nə də Müsəlman oldu. Həzrəti Xatib ibn Əbi Bəltəaya dedi ki:
- Dərhal məmləkətinə, sahibinin yanına qayıt! Onun üçün iki cariyə, iki minik heyvanı, min misqal qızıl, iyirmi sıra Misir işi incə paltar və daha başqa hədiyyələr göndərilməsini əmr etdim.
Sənin üçün də, yüz dinar və beş takım paltar verilməsini söylədim. Yanımdan ayrılıb get! Əsla, Qibtilər, sənin ağzından tək söz belə eşitməsinlər!
Muqavkıs, Peyğəmbər əfəndimizə ayrıca büllur bir qədəh, qoxulu bal, sarıq, Misir kətan parçası, öd, müşk kimi gözəl qoxular, çəlik, bir qutu içində sürməlik, gül yağı, daraq, qayçı, misvaq, güzgü, iynə və iplik də hədiyyə etdi.
Muqavkıs, Xatib həzrətlərinə, Peyğəmbərimiz haqqında, "Sürmə qullanar mı?" deyə soruşmuşdu. Həzrəti Xatib də, "Bəli! Aynaya baxar, saçını darayar, səfərdə, xəzərdə, aynanı, sürmədanlığı, darağı, misvaki yanından ayırmaz! "demişdi.
Muqavkisin, Peyğəmbərimizə hədiyyə olaraq göndərdiyi iki cariyə Mariya və qardaşı Şîrîn'di. Xatib ibn Əbi Bəltəa yolda, bunlara Müsəlman olmalarını təklif edincə, qəbul edib, Müsəlman olmuşdular.
Peyğəmbərimiz Həzrəti Mariyanı xanım olaraq qəbul edib, onunla evləndi. Oğlu Həzrəti İbrahim, ondan olmuşdu. Şirini də Əshabından, "Şairi Nəbi" olan Həsən ibn Sabitə verdi. Ən yaxşı növ və ağa çox yaxın boz tüklü iki minik heyvanından qatıra "Düldül", eşşəyə də "Ufəyr" və ya "Yafur" adı taxıldı.
Keşikçi əsgərlərlə göndərdi
O günə qədər Ərəbistanda ağ tüklü qatır görülməmişdi. Müsəlmanların ilk gördüyü ağ tüklü qatır, Düldül oldu. Peyğəmbər əfəndimiz, hədiyyə edilən büllur qədəhlə su içərdi.
Həzrəti Xatib ibn Əbi Bəltəa, Muqavkisin yanında qısa bir müddət qaldı. Halbuki xarici heyətlər, Muqavkisin yanında bir ay və ya daha çox qalardılar. Həzrəti Xatib 5 gün qaldıqdan sonra, Muqavkisin ölkəsindən ayrıldı. Muqavkıs, Xatib həzrətlərini Ərəb yarımadasına gözətçi əsgərlərlə göndərdi.
Bunlar, Ərəbistana ayaq basdıqları vaxt, Şamdan Mədinə-i Münəvvərəyə getməkdə olan bir karvana rast gəldilər. Həzrəti Xatib karvana qatılaraq Misirli əsgərləri geri göndərdi.
Həzrəti Xatib hədiyyələrlə Mədinəyə gəlib, Rəsulullahın hüzuruna qovuşdu. Peyğəmbərimiz də, Muqavkisin hədiyyələrini qəbul etdi. Həzrəti Xatib, Muqavkisin məktubunu verib, sözlərini nəql edəndə, Peyğəmbərimiz buyurdu ki:
- Nə pis adam! Səltənətinə qiya bilmədi. Halbuki iman etməsinə mane olan səltənəti isə, özündə qalmayacaq!
Əshabım xəstə olmaz!
Muqavkisin göndərdiyi hədiyyələrdən biri də, bir həkim idi. Doktor gəlincə dedi ki:
- Əfəndim! Muqavkıs, məni, sizə xidmət üçün göndərdi. Xəstələrinizə pulsuz baxacağam!
Rəsulullah əfəndimiz qəbul buyurdu. Həkimə, bir ev verdilər. Hər gün nəfs yemək, içki apardılar. Günlər, aylar keçdi. Bir Müsəlman, həkimə gəlmədi. Doktor, utanıb gələrək dedi ki:
- Əfəndim! Bura, sizə xidmət etməyə gəldim. Bu günə qədər, bir xəstə gəlmədi. Boş oturdum, yeyib-içib, rahat etdim. İcazə etsəniz, artıq gedəm.
Rəsulullah əfəndimiz təbəssüm edərək buyurdu ki:
- Sən bilərsən! Əgər daha qalarsan, qonağa xidmət etmək, ona ikram etmək, Müsəlmanların başda gələn vəzifəsidir. Gedərsən də uğurlar olsun!
Tək bunu bil ki, burada illərlə qalsan, sənə kimsə gəlməz. Çünki, Əshabım xəstə olmaz! İslam dini, xəstə olmamaq yolunu göstərmişdir. Əshabım təmizliyə çox diqqət edər. Acıkmadıqca bir şey yeməz və süfrədən da, doymadan qalxar!
Həkim, ölkəsinə qayıtdı. Rum imperatoru Həraqlıusunda Rəsulullah əfəndimizə belə bir həkim göndərdiyi, onun da bu şəkildə qayıtdığı qaynaqlarda bildirilməkdədir.
Muqavkıs, Peyğəmbərimizin məktubuna çox hörmət göstərib, fil dişindən edilmiş bir qutu içinə qoymuş, qutunu da möhürləyib bir nökərini təslim etmişdi.
Bu məktub 1850-ci ildə Misirin Ahmin bölgəsində köhnə bir monastırdaki Qibt kitabları arasında tapılmış və Osmanlı Padşahı Sultan Abdülməcid Xan tərəfindən satın alınaraq, İstanbul Topqapı sarayında, Müqəddəs Əmanətlər Bölməsinə qoyulmuşdur. Orada mühafizə edilməkdədir.
Yenə elçilik etdi
Peyğəmbər əfəndimizin axirətə təşriflərindən sonra, Həzrəti Əbu Bəkir zamanında, Həzrəti Xatib təkrar Misirə elçi olaraq göndərildi. Əbu Bəkrin xilafətindən sonra, Həzrəti Ömər dövründə də bu vəzifəsini çox yaxşı bir surətdə edən Həzrəti Xatib, Muqavkıs ilə bir razılaşma imzaladı. Bu müqavilə; Misiri fəth edən Amr İbnul As zamanına qədər qüvvədə qaldı.
Xatib ibn Əbi Bəltəa həzrətləri, 650-ci ildə Mədinədə vəfat etmişdir. Cənazəsini Həzrəti Osman qıldırmış və Baqi qəbiristanlığına dəfn edilmişdir.
Əshabi kiramın Mühacirlərindən və Bədir hərbinə qatılanlardan olan Həzrəti Xatib bin Əbi Bəltəanın künyəsi, "Əbu Muhamməd" və ya "Əbu Abdullah" dır. Özünün, Yəməndəki Qahtani qəbiləsinə və ya Nəcm ibn Adiyy qəbiləsinə mənsub olduğu qeyd edilməkdədir. Atası, Əbu Bəltəanidir. Doğumu haqqında qəti bir tarix bildirilməmişdir.