Sual: Nəqliyyat vasitələrində namaz qılınırmı?
CAVAB
Sağlam bir şəxsin gəmi, qatar, təyyarə və avtobus kimi nəqliyyat vasitələrində fərzləri oturaraq qılması caiz deyildir. Ancaq təyəmmüm etmək üçün lazım olan üzrlü səbəblər varsa caizdir. (Hələbi, Rədd-ül Muxtar)
Zəruri üzrlər bunlardır:
Malın, canın, heyvanın təhlükədə olması, endikdə heyvanın, heyvandakı və ya yanındakı əşyanın, malın oğurlanması, yırtıcı heyvan, düşmən, yerdə palçığın olması, yağış, xəstənin enərkən, minərkən yaxşılaşmasının gecikməsi və ya xəstəliyinin artması, yoldaşlarının gözləməyib təhlükədə qalması, endikdən sonra heyvana köməksiz minə bilməmək kimi səbəblər ayrı-ayrılıqda üzr olur.
Belə bir üzrlə nəqliyyatda ima ilə namaz qılmaq caiz olar. Namazda oturduğumuz kimi yerə və ya oturacağın üzərinə oturaraq və qibləyə dönərək namaz qılınır.
Bildirilən üzrlər yoxdursa, nəqliyyatda oturaraq namaz qılmaq olmaz. Avtobusların verdiyi fasilələrdə qılına bilər. Yaxud avtobusu dayandırıb namaz qılınır. Dayandırmaq mümkün olmazsa, enilir, namaz qılındıqdan sonra başqa nəqliyyat vasitəsilə gedilir. İlk avtobusa minərkən, “Namaz vaxtlarında yolda dayanacaqsınızsa, sizdən bilet alım” deyə şərt kəsərək minmək lazımdır.
Bunu da etmək mümkün olmazsa, digər üç məzhəbdən biri təqlid edilərək iki namaz cəm edilir.
Gedən gəmidə fərzləri üzrsüz oturaraq qılmaq iki imama görə caiz deyildir. Baş dönməsi üzrdür.
Dəniz ortasında lövbər gəmi küləklə çox çalxalanırsa, gedən gəmi kimidir. Çox çalxalanmırsa, sahilə yanaşmışsa, fərz namazları oturaraq qılmaq caiz olmaz.
Gedən gəmidə namaza başlayarkən qibləyə qarşı durmaq və gəmi dönərkən qibləyə dönmək lazımdır.
Səfəri olan buxar gəmisində və qatarda fərz namaza qibləyə qarşı durub səcdə yeri yanına kompas qoyaraq buxar gəmisi və qatar döndükcə özü də qibləyə qarşı dönməlidir. Yaxud başqa biri sağa sola onu döndərməlidir. (S. Əbədiyyə) Namazda sinə qiblədən dönərsə, namaz pozular. Çünki, buxar gəmisi və qatar ev kimidir. Heyvan kimi deyildir.
Avtobusda, qatarda, dalğalı dənizdə qibləyə dönə bilməyənin fərz namazları caiz olmaz. Bunlar yolda səfəri olduqları müddətdə Maliki, Şafii və ya Hənbəlini təqlid edərək iki namazı cəm edərək qıla bilərlər.
Sual: Tələbəyik, gəzintiyə çıxırıq. Maşında namaz qılmaq lazım gələ bilər. Necə edək?
CAVAB
Maşında məcbur qalmadıqca qılmayın. İki namazı cəm edərək qılın. Avtomobildə qılmaq məcburiyyətində qalsanız bardaş quraraq və ya dizi üstə oturmağınız, ayaqqabını çıxarmağınız lazımdır. Qibləyə qarşı ima ilə qılınır.
Maşında namaz
Sual: Enmək imkanı yoxdursa, avtobus davamlı hərəkət edərkən sübh namazını qibləyə doğru necə qıla bilərəm?
CAVAB
Yollar həmişə əyri-üyrü deyildir. Onsuz da iki rükət qılacaqsınız. Düz yolda gedərkən ən qısa surələri oxuyarsınız, qibləyə dönərsiniz, eləcə qılarsınız.
Əgər zöhr vaxtını da qılmaq imkanı olmazsa, o zaman əsr vaxtı maşından endikdə cəm edə bilərsiniz. Səfəri ikən Şafii, Maliki və ya Hənbəli məzhəbi təqlid edilərək cəm edilir, mükim olduqda cəm etmək lazım gəldikdə Hənbəli məzhəbi təqlid edilərək qılınır.
Sual: Birdən dəstəmazım pozularsa, dəstəmaz alaram deyə, maşında yanımda su götürməyi düşünürəm. Sadəcə fərz olan yerləri yusam caiz olarmı?
CAVAB
Caiz olar. Sadəcə bir dəfə yusanız da olar, üç dəfə yumaq şərt deyildir. Yəni, bir su şüşəsindəki su ilə rahat dəstəmaz alınır.
Sual: Təyyarə ilə gedərkən bir namaz vaxtı çıxacaq olsa, nə etmək lazımdır?
CAVAB
Təyyarədə namaz qılınır. Təyyarədə qılmaq imkanı olmayıb vaxt da çıxacaq olsa, digər üç məzhəbdən birini təqlid edərək iki namazı cəm edərək təqdim və ya təxir ilə qılmaq lazımdır. Sübh namazı cəm edilməz. Əgər sübh namazı girdikdə təyyarəyə minib, enərkən günəş çıxacaqsa, namazı qəzaya saxlamaq haram olduğu üçün təyyarənin arxalarında bir yerə gedib qılınmalıdır. Ayaq üstə mümkün olmazsa oturub, yerə səcdə edərək qılınmalıdır. Səcdə etmək imkanı da yoxdursa, ancaq o zaman ima ilə qılına bilər.
Sual: Təyyarədə namaz ima ilə qılınarmı?
CAVAB
Avtobus kimidir.
Sual: Təyyarə ilə ABŞ-a gedəcəm. Zöhr namazı vaxtı girmədən Bakıdan çıxmış oluram. Zöhrü necə qılacam?
CAVAB
İki yol var:
1- Təyyarədə qılına bilər. Arxa hissədə ayaq üstə qılmaq imkanı var. İki rükət fərzini qılarsınız, vəssalam.
2- Əgər təyyarədə ayaq üstə qılmaq imkanı olmazsa, endikdə əsrlə cəm edib qılaram deyə qərar verirsiniz. Təyyarədən endikdə Maliki məzhəbini təqlid edərək sünnət qılmadan iki rükət zöhr, iki rükət də əsr namazını birlikdə qılarsınız.
Qeyd: Əsr vaxtında da Amerikaya çata bilməyəcəksinizsə, ayaq üstə qılmaq imkanı da olmazsa, o zaman təyyarədə ikən oturacaqda dizi üstə və ya bardaş qurub oturaraq ima ilə namazınızı qılarsınız. Hər halda gələrkən bunu məcburiyyət qarşısında edəcəksiniz. Çünki namaz vaxtları səmada ikən keçir.
Sual: Namazı avtobusda oturaraq qılmaq məcburiyyətində qalsaq avtobusun dayanmış olması lazımdır?
CAVAB
Dayanarkən qılmaq imkanı varsa dayanarkən qılınır. Dayanmırsa, hərəkət edərkən də qılınır.
Buxar gəmisində və qatarda namaz
Sual: Səfər əsnasında buxar gəmisində və ya qatarda qibləyə dönmək şərtdirmi?
CAVAB
Bəli, qibləyə dönmək şərtdir. Səfəri olduqda dörd rükətli fərzlər iki rükət qılınır. İki rükət namaz qılana qədər buxar gəmisinin, qatarın istiqaməti əksər hallarda dəyişməz. Əgər, sağa sola dönərsə qibləyə qarşı durub səcdə yeri yanına kompas qoyulmalıdır. Buxar gəmisi və ya qatar döndükcə, qılan da qibləyə qarşı dönməlidir. Yaxud başqa biri namaz qılanı sağa sola döndərə bilər. Buxar gəmisi və qatar ev kimi olduğu üçün namazda sinəni qiblədən çevirərsə, namaz pozular. Bu cür nəqliyyat vasitələrində qibləyə dönə bilməyənin fərz namazları səhih olmaz. Onlar yolda səfəri olduqları müddətdə çatacaqları yerdə digər üç məzhəbdən birini təqlid edip iki namazı cəm edərək qıla bilərlər. Səfəri ikən yolda qıla bilməsələr, çatdıqları yerdə mükim olduqda Hənbəli məzhəbi təqlid edilərək cəm oluna bilər.
Sual: Yer kürəsinin dönməsindən, daha sürətli gedən bir təyyarə ilə, məsələn, Ekvatorda ikən, yarım saatda dünyanın ətrafında bir dövr vuracaq şəkildə gedilsə, namazlar necə qılınar?
CAVAB
Vaxt, namazın şərtidir. Vaxt girdikcə namaz qılmaq fərz olur.
Cənub və ya şimal istiqamətinə gedilərsə, dəyişən bir şey olmaz. Eyni meridianda gedilmiş sayılır. Şərqə də, Qərbə də gedilsə, 30 dəqiqə ərzində, sübh, zöhr, ikindi, axşam və yatsı namazlarının vaxtı ard-arda tez girib çıxar. Bir namazı qılana qədər vaxt çıxa bilər. Bunun üçün, iki namazı cəm edərək qılmaq doğru olar. Əgər təyyarənin çox surətlə getməsindən ötrü namaz qəzaya getsə günah olmaz. Təyyarədən endikdə vaxtı girdiyi halda qılınmayan namazlar qəza edilər.
Gəmi vətən olmaz
Sual: Gəmimiz Neft Daşlarında təmirdədir, çıxış tariximiz dəqiq məlum deyil. Təmir bitər-bitməz Lənkərana getməyi planladıq. Lənkəranda da nə qədər qalacağımız məlum deyil, lövbər gəmi olaraq bəlkə bir ay, bəlkə daha artıq qala bilərik. Bu vəziyyətdə namazları necə qılmaq lazımdır?
CAVAB
Gəmi kapitanı və ya başqa məsul şəxs, “Burada 15 gündən artıq qalacağıq”, desə, quruda mükim, gəmidə səfəri olunur. Gəmi vətən olmaz. Belə söyləmədikcə, elə bütün səfər boyu namazlar səfəri qılınır.
Nəqliyyat vasitələrində namaz necə qılınır?
Sual: Təyyarə, gəmi, qatar və avtobusda namaz qılmaq caizdirmi?
CAVAB
Hamısının hökmü eyni deyildir. Məsələn, təyyarədə namaz vaxtı çıxacaqsa, təyyarədən enilməz. Gəmidən də enilməz. Qatarda bir stansiyada enilə bilər. Avtobusdan enmək daha asandır. Hansı vasitə olursa olsun işlər, saatlar namazı qəzaya qoymayacaq şəkildə planlaşdırılmalıdır. Hamısı üçün ayrı nümunələr verək:
Təyyarədə: Ölkə daxilində, bir iki saat davam edirsə, təyyarədə oturub namaz qılmağa ehtiyac yoxdur. Endikdə iki namazı cəm edib qılmaq imkanı var. Əgər sübh namazı girdikdə təyyarəyə minib endikdə günəş çıxacaqsa, namazı qəzaya saxlamaq haram olduğu üçün təyyarənin arxa hissəsində bir yerə gedib ayaq üstə mümkün olmazsa, oturaraq rahatlıqla namaz qılına bilər. İma ilə qılmağa ehtiyac olmaz.
Təyyarədə də qibləyə dönmək şərtdir. Təyyarə ziqzaq istiqmətdə getmədiyi üçün qiblə çox dəyişməz. 10 və ya 20 dərəcə dəyişsə belə qibləyə təsir etməz.
Gəmidə: Gedən gəmidə də təyyarədə olduğu kimi qibləyə dönülür, namazı ayaq üstə qılmaq mümkün olmazsa, oturaraq qılınır. İma ilə qılmağa ehtiyac olmaz.
Qatarda: Stansiyalarda durduqda ayaq üstə namaz qılına bilər. Bəzi stansiyalarda enib qılmaq imkanı belə olur. Qatarın içərisində də ayaq üstə qılmaq mümkün olmazsa, oturub qılmaq caizdir. İçərisində də oturub qılmaq imkanı yoxdursa, endikdə iki namaz cəm edilir.
Avtobusda: Avtobus; təyyarə, gəmi və qatar kimi deyildir. Minərkən razılaşmaq olar. Məsələn, “Əgər namaz vaxtında bir yerdə saxlasanız, bileti sizin firmanızdan alaram” demək olar. Söz verdikləri halda namaz vaxtında avtobus durmazsa, münasib bir yerdə enib namaz qılınır, başqa bir avtobusla səfərə davam edilir. Yanında xəstə filan varsa, endikdə cəm edə bilər. Cəm etməyə də imkan olmazsa, məcburən avtobusda, korridora oturub namaz qıla bilər. Buna da imkan olmazsa, oturduğu yerdə ayaqlarını yığıb ima ilə qılar. Qibləyə dönə bildiyi qədər dönməsi şərtdir.
İbni Abidin həzrətləri deyir ki: Sağlam bir kimsənin gəmidə, qatarda, hərəkət halında, fərzləri oturaraq qılması, İmamı Azama görə caizdirsə də, İmameynə görə, üzrsüz caiz deyildir. Fətva də belədir. (S. Əbədiyyə)
Demək ki, üzr varsa oturaraq qılmaq caiz olur. Bir üzrü yoxdursa oturaraq qılmaq olmur.
Gəmidə və limanlarda namaz
Sual: Gəmi ilə müxtəlif ölkələrə gedirik. Gəmidə və limanlarda namazlarımızı necə qılmalıyıq? Dörd rükətli namazları iki rükət qılacağıq?
CAVAB
Gedən gəmidə fərzləri üzrsüz oturaraq qılmaq iki imama görə caiz deyildir. Baş dönməsi üzrdür. Dəniz ortasında lövbər gəmi küləklə çox çalxalanırsa, gedən gəmi kimidir. Çox çalxalanmırsa, sahilə yanaşmışsa, fərz namazları oturaraq qılmaq caiz olmaz. Gedən gəmidə, namaza başlayarkən qibləyə qarşı durmaq və gəmi döndükdə, qibləyə dönmək lazımdır. Səfəri olan, buxar gəmisində və qatarda, fərz namaza, qibləyə qarşı durub, səcdə yeri yanına kompas qoyaraq, buxar gəmisi və qatar döndükcə, özü də qibləyə qarşı dönməlidir. Yaxud başqa biri, namaz qılanı sağa sola döndürməlidir. (S. Əbədiyyə) Namazda sinə qiblədən çevrilərsə, namaz pozular.
104 km.-dən daha uzağa getmək üzrə hərəkət edən gəmidə və çıxış limanından sonra gedilən hər limanda dörd rükətli fərzlər iki rükət qılınır. Üç rükətlilər eynilə qılınır, qısaldılmaz. Sünnət isə vaxt münasibdirsə qısaldılmadan eynilə qılınır. Vaxt münasib deyilsə, tərk edilməsi caizdir.
Dayanılan limanların birində və ya bir neçəsində 15 gündən daha artıq qalınacaqsa, səfəri olunmaz, namazlar qısaldılmaz. Gəmi limandan çıxdıqdan sonra yenə iki rükət qılınır. Bu hökmlər Hənəfi məzhəbinə görədir. Digər üç məzhəbdə isə dörd gün qalmağa niyyət edən səfərilikdən çıxar mükim olar. Üç gün və daha az qalan səfəri olur.
Sual: Vətəni-əslim olan Bayıldan Neft Daşlarına gəmi ilə gedib qayıdırıq. Bayılda quruya çox yaxın bir yerdə lövbər atırıq. Gəmidə namazları səfəri olaraq qılmalıyam?
CAVAB
Bayılda quruya ayaq basmadığınız üçün səfərisiniz. Səfər dönüşlərində gəmidə qaldığınız müddətdə dörd rükətlik namazlarınızı iki rükət qılmalısınız. (Nihayə)
Sual: Hər gün Bakıdan Neft Daşlarına gedən birinin şam namazının vaxtı gəmidə keçir. Şam namazını ötürməmək üçün gəmidə namazını qılması caizdirmi?
CAVAB
Sahilə yanaşmış gəmi quruya oturmuşsa, namaz qılmaq caizdir. Quruya oturmamışsa, alimlərin çoxuna görə gəmidən kənara çıxmaq mümkündürsə, fərz qılmaq caiz olmaz. Gəmidən çıxıb quruda qılmalıdır! Gəmi gedirsə, qibləyə dönərək ayaq üstə qılmalıdır. Başı dönən ayaq üstə qıla bilməzsə, oturaraq qılmalıdır.
Sual: Gəmi heyətindənik. Gəmimiz adada təmirdədir. Çıxış tarixi bilinmir. Səfəriyikmi?
CAVAB
Kapitan15 gündən artıq qalacağıq deyərsə, quruda mükim, gəmidə səfəri olunur. Gəmi vətən olmaz. Belə deyilmədikcə bu halda səfəri olunur.